Serbske tradicije a nałožki
Serbske tradicije a nałožki při mnohich składnosćach su so hač do dźensnišeho zachowali a so husto tež wot němskeho wobydlerstwa přewzali.
ptaći kwas
Woblubowany serbski nałožk je ptači kwas. Pochadźa z regiona mjez Budyšinom, Kamjencom a Wojerecami, swjeći so pak mjeztym w cyłej Łužicy. Sroka je njewjesta a hawron nawoženja. Kóžde lěto 25. januara rano dóstanu dźěći, kotrež su do toho taler na woknowu desku abo před durje stajili, wot kwasowacych ptačkow dary. Na talerju leža wšelake słódkosće. Z wosebitej prócu pječe wjesny pjekar ptački z mlokoweho ćěsta z latym cokorom a rozynkowymaj wočomaj, tute sroki njesmědźa na žadyn pad falować. Dźensa prócuja so tež měšćanscy konditorojo z wjele fantaziju wo dalše nałožkej přiměrjene pječwa kaž bizejowe ptački a hnězda. K tradiciji słuša tež, zo někotryžkuli chłóšćak, kiž wospjet taler won staja, na kóncu kusk wuhla dóstanje.
W tradicionelnej přestrjeni nałožka swjeća pěstowarnje hižo někotre lětdźesatki 25. januara małke swjedźenje, dźěći so předrasća jako ptački a ćahnu z ptačokwasnym porikom po wjesce abo měsće a na kóncu na kwasnu hosćinu. Jara wabjace su kwasne hosćiny z wotpowědnej regionalnej drastu, wosebje pola katolskich Serbow su rozšyrjene. Kaž pola praweho kwasa nawjeduje braška kwasny přećah – z čornym woblekom, kijom a cylindrom. Prědku dźetaj njewjesta a nawoženja, potom dwě kmótře a družki. Jim slěduja hosćo w swjedźenskej rejowanskej drasće. Wjesele ćahnu po wjesce, dźakuja so z čestnym wopytom hotowańčam a wšěm, kotřiž su jim pomhali swjedźeń přihotować. Skónčnje přeprošuja na zhromadnu hosćinu w pěstowarni.
camprowanje
Wažny nałožk wokoło póstnic je camprowanje, kotrež so wosebje w srjedźnej Łužicy z wulkej zahoritosću pěstuje. Tu podawaja so wosebje dorosćeni, ale tež pěstowarske skupiny a šulske dźěći w tradicionelnych kostimach njewotwisnje na camprowanje, zo bychu sej za póstniski swjedźeń nazběrali dosć pjenjez, palenca a jejkow.
Po wopyće jednotliwych dworow zetkaja so camprowarjo wječor z wjesnjanami k póstniskim rejam. Na mnohich městnach, kaž na přikład w Ćisowje, Brětni-Michałkach abo Čornym Chołmcu wobdźěla so holcy a žony na rejach w serbskej swjedźenskej drasće.
Jutry – debjenje jutrownych jejkow
K woblubowanym předjutrownym zaběram słuša pisanje jutrownych jejkow. Najhusćiše techniki su wóskowanje, bosěrowanje, škrabanje a wužrawanje. Něhdy běchu jenož pódla zelenoštwórtkowneje całty, wulkeje plećeneje makoweje wopuše abo wulkeho poprjanca, jako dar kmótrow swojim mótkam myslene. Dźensa pak su pisane jutrowne jejka požadana serbska dopomnjenka.
jutrowne spěwanje
Hišće w 1950tych lětach pěstowaše so Jutrowne spěwanje w mnohich wjeskach pola ewangelskich Serbow we Wojerowskim regionje. Z přazy wuchadźace spěwne towarstwo holcow chodźeše w rynkach ducy a duchowne spěwy spěwajo po wsy a po honach. Wobchody wokoło honow mějachu před złym škitać a dobre žně wuprosyć. Spěwanje zahaji so štyri tydźenje do Jutrow a docpě swój wjeršk na Ćichim pjatku a w Jutrownej nocy a skónči so Jutrońčku popołdnju.
jutrowna woda
Na někotrych městnach chodźa holcy a młode žony w Jutrownej nocy do schadźenja słónca k rěčkam abo studnjam po jutrownu wodu, kotrejž so wosebita móc přicpěwa. Wona hoji ludźi a skót, howi strowosći, rjanosći a płódnosći a wona so njeskazy. Jutrowna woda pak ma so mjelčo čerpać a domoj njesć, hewak zhubi swoju móc a stanje so “plapotaca woda”.
jutrowne jěchanje
Wosebity podawk su křižerske procesiony katolskich Serbow w sydom hornjołužiskich wosadach a w Budyskim tachantstwje jutrownu njedźelu. Z předkřesćanskeho wobchodźenja a wobjěchanja honow za wuprošenje dobrych wuměnjenjow za sywy a škit před mocami přirody su so křesćanske procesiony wuwili. Dźensa dopomina jenož hišće we Wotrowje ranše jěchanje na prěnjotne wobchodźenje honow.
Wot wosady k wosadźe so njese wjesołe posołstwo z rowa stanjenja Chrystusa. Křižerjo w swjedźenskej drasće z čornej suknju a cylindrom wjedu cyrkwinej chorhoji, Božu martru a statuwu z rowa stanjeneho, jěchajo na krasnje z nadobnymi wuzdami, kwětkowymi wobwitkami a wušiwanymi bantami wupyšenych konjach. Kóžde lěto je wjace hač tysach křižerjow, byrnjež sej konja zwjetša zdaloka wupožčić dyrbjeli. Kruty zwisk katolskich Serbow k swojej wěrje a serbskej narodnosći stej přičina za wobšěrnosć prócowanjow wo zdźerženje tutoho nabožneho ludoweho nałožka. Někotryžkuli přiwuzny z dalokeho města wróći so k jutram domoj, zo by sobu jěchał. Zwjeselaca je ličba młodostnych křižerjow. Prěni raz njese křižer jako wonkowne znamjo zeleny wěnčk při rewersu, k 25. jubilejej slěborny a k 50. złoty. Spěwanje serbskich kěrlušow a hłósne modlitwy zawostajeja hłuboki zaćišć.
přepodaće kmótřiskich darow
K jutram hišće dźensa kmótřa swojim mótkam dary dawaja. W Hornjej Łužicy je to přeco zeleny štwórtk. Zwjetša su to dwě abo tři barbjene abo pisane jutrowne jejka, por pjenježkow abo něsto k woblekanju a słódkosće. Něhdy su město słódkosćow poprjančki a zelenoštwórtkownu całtu darili. W błótowskich Bórkowach ma wona formu palmoweje wjechle. Něšto lět ju tam pjekar Mieth nětko zaso pječe za mótkow.
chodojtypalenje
„Wałpornu nóc chodojty k swojim zhromadnišćam lětaja, tohodla dyrbi so wosebje kedźbować. Hródźe so zawěraja a před kóždy zachod so stajeja zelene hałžki a před próh chošćo. Wotwobaranske mocy maja tež mnoholičbne wohnje, kotrež k njebju sapaja a palace chošća, z kotrymiž hólcy po polach běhaja.“
Edmund Schneeweis je takle wokoło 1930 nałožk wopisał, kotryž je so před něšto lětdźesatkami hišće wot łužiskich horow hač do Mužakowskeje hole pěstował. Dźensa je drje stajenje małych brězyčkow před domami a dworami hišće druhdy z wašnjom, wulki zajim pak budźi chodojtypalenje, kotrež je so na wjele městnach hižo k ludowemu swjedźenju wuwiło. Zwonka wjeski nasypa so wulka hromada prućiny a zahrodniskich wotpadkow. Na nju sadźi so chodojta, kotruž su dźěći abo młodźina spaslili. Hdyž so ćmička, so hromada zapali a wokoło njeje so młodźi a stari hromadźa. Dźěći so zwjesela nad wohnjom a běhaja z palacymi chošćemi a smólnicami. Druhdy so spěwa a kašćik piwa steji často tež blisko.
mjejestajenje a mejemjetanje
Na předwječoru prěnjeho meje so meja staja. Je to někak třiceći metrow wysoki štom z wobwitkami. Na wjeršku je zwjetša z pisanymi bantami pyšena brězyčka. We wjeskach wokoło Wojerec młodźina něšto wosebite haji, štož ma swoje korjenje w tamnišej přazy. Pod wjerškom so přičinja wěnc ze štyrjomi pisanymi rubiškami najstaršich holcow – něhdy kantorki.
Młodźina staja meju na nawsy. W někotrych katolskich wjeskach je z wašnjom pod njej kěrluše spěwać. Wjeršk mejskich nałožkow je w Hornjej Łužicy mejemjetanje. Wot stajenja hač k mjetanju stražuje młodźina meju, zo njebychu ju hólcy z druhich wjeskow podrězali. Na jednej sćěhowacej njedźeli so wjesnjenjo při meji hromadźuja. Najprjedy zarejuje młodźina někotre nazwučowane rejki, holcy zwjetša w swjedźenskej drasće regiona.
Potom so meja wuryje. We wokomiku, hdyž padnje, wubědźuja so hólcy wo jeje wjeršk. Štóž jón prěni docpěje, je mejski kral. Z holcow wuzwoli sej mejsku kralownu.
swjaty Měrćin
Spěwanje abo prošenje wo dariki na swjateho Měrćina abo Mikławša stej we wjeskach katolskeje Łužicy z wašnjom. W małych skupinkach chodźa dźěći wot domu k domej a proša wo dariki. Zwjetša dóstanu słódkosće. W kóždym domje spěwaja štučku ze sćěhowacym tekstom: „Wjele zboža přejemy a so pěknje prašamy: Njej‘ tu swjaty Měrćin (Mikławš) był, njej‘ tu ničo wostajił? Ju wšak ju, połnu šklu, hišće wulku hromadu.“
dźěćatko
Nałožk dźěćatka saha wróćo do předkřesćanskeje doby, jako so wjesnjenjo swojich susodow z brězowymi prućemi dótkachu, zo bychu na nich přenjesli móc čerstwje rězanych hałžkow. Přenjeseny nałožk so dźensa hišće pola ewangelskich Serbow we wjeskach a městach Delnjej Łužicy a w kónčinach wokoło Slepoho a Wojerec pěstuje. Serbske dźěćatko zetkawaš w adwentnym času. Wone chodźi mjelčo, zwjetša přewodźene wot dweju, jednoru zymsku drastu woblečenu pomocnicow, po wsy a rozdźěluje worjechi, jabłuka a poprjancy a žohnuje ludźi z majkanjom lica a lochkim dyrom ze žiwjenskim prutom na ramjo. Z tym zwjazane je přeće za zbožom, strowotu a derjeměće. Praji so, zo tón, kotrehož je dźěćatko majkało, w nowym lěće strowy wostanje.
