Wojerecy – tajki bě započatk
Dołhi čas běchu Wojerecy spodobne městačko byrgarjow a burow, Serbja a Němcy bydlachu měrnje hromadźe. W załožerskej dobje, ze spočatkom doby industrializacije, nabu město na wuznamje. Wokoło 1905 bydleše we Wojerecach něhdźe 5 000 ludźi. Wot srjedź 50tych lět zašłeho lětstotka přićahnychu do Wojerec wosebje swójby hórnikow a energijowych dźěłaćerjow Łužiskeho brunicoweho rewěra. Něhdźe 30 lět pozdźišo mějachu Wojerecy wjac hač 70 000 wobydlerjow.
Dźensa su Wojerecy žiwe a woblubowane město z atraktiwnymi kulturnymi, wólnočasnymi a kubłanskimi poskitkami – a z přećelnymi wobydlerjemi – w kraju Łužiskeje jězoriny.
Je na času, tute Wojerecy za sebje wotkryć!
Stawizny
Tež, hdyž někotryžkuli stawizny města jenož z tymi Noweho města zwjazuje, móža Wojerecy na lětstotki trajace a wotměnjawe stawizny wróćo zhladować. Tu krótki wulět do stawiznow města:
Załoženje a wuwiće hač do srjedźowěka
Archeologiske namakanki z srjedźneje a młódšeje kamjentneje doby, bronzoweje doby a doromskeje železoweje doby pokazuja na wjetše sydlenske regiony hižo w jara zahim času. Wot kónca wobsydlenja přez germanske kmjeny wosta mjez 4. a 12. lětstotkom naš kraj njewobsydleny. Keramiske namakanki z kónc 12. /spočatk 13. lětstotka swědča wo zhromadnym sydlenju němskich a serbskich sydlerjow.
W druhej połojcy 13. lětstotka dachu sej němscy sydlerjo tu hród wobdaty wot wody natwarić. Tuka so na to, zo z dotwarom hrodu žro pozdźišeho sydlišća nasta. Najstarše znate žórło k tomu pochadźa z lěta 1268, jako so Wojerecy w dźělenskim wopismje markhrabje z Branibora naspomnichu. We wopismje z lěta 1272 mjenuje so Hoyer von Vredeburg jako wobsedźer hrodu. Móhło tež być, zo bě wón załožer a mjenowy patron za město.
Spěšnje wuwi so hród k hraničnej twjerdźiznje mjez Čěskej -mnohe lětstotki přisłušeše Wojerecy k Čěskej- a Braniborskej. Přisłušnosć města so poměrnje spěšnje/husto měnješe a najebać toho dožiwi sydlišćo wěsty postup. W lěće 1371 spožči kejžor Korla IV. Wojerecam wikowanske prawo. W lěće 1423 naby sydlišćo přez dekret knjeza z Duba měšćanske prawo.
Na to sćěhowace lětstotki běchu jara měnjawe. K prěnim wulkim rozestajenjam dóńdźe w lětach 1476/68, jako so Wojerowski hród -wućek přiwisnikow Husitow we Łužicy- wot wójska Zwjazka šesćiměstow woblěhowaše a skónčnje dospołnje zniči. Dalše njeměry dožiwi město za čas burskeje wójny 1525 do 1527 a w času reformacije w lěće 1540. Bywši mnich Basilius Laurentius wotmě prěnju ewangelsku Božu mšu.
30lětna wójna a skutkowanje Kathariny von Teschen
30lětna wójna so čućiwje na dóńt města wuskutkowa. Wulke wojerske rozestajenja pak město njedožiwi, přechod wójskow kejžorskeje katolskeje ligi pak a
protestantiskeje unije wobydlerstwo město chutnje poćežowachu: kwartěrowanja, rubjenstwa, zapalerstwo, drohoty a mrětwy … Politiski wažny podawk za Wojerecy bě Praski měr w lěće 1635, jako připadnyštej Hornja a Delnja Łužica a z tym město Wojerecy sakskemu kurwjerchowstwu.
W lěće 1705 započa so 32lětne knjejstwo wójwodki a mócnarskeje wjerchowki Ursule Kathariny von Teschen. Běchu Wojerecy hač do toho časa małe, bjezwuznamne městačko, kotrež měješe so stajnje wójnow a měšćanskich wohenjow dla bědźić, tak dožiwi wot nětka wulki zazběh a rozkćěw. Hród bu z wjele prócu přetwarjeny. Zo by sej trěbne dochody zawěsćiła, spěchowaše wjerchowka wulkomyslnje rjemjesło města. Mudreje zarjadniskeje politiki wjerchowki dla wuwi so město Wojerecy na kćějace městačko rjemjeslnikow.
Na spočatku 19. lětstotka ćehnjechu znowa wójska přez Wojerecy. Napoleonske wójny docpěchu Wojerecy a zawostajichu někotryžkuli ranu. Po wobzamknjenju Wienskeho kongresa w lěće 1815 připadnychu Wojerecy pruskemu kralestwu. Město bu 1825 jako samostatny wokrjes prowincialnemu zarjadnistwu w Legnicach přirjadowane.
Industrializacija a pozběh w 19./20.lětstotku
Industrijowy rozkćěw města zahaji so w poslednjej třećinje 19. lětstotka. Železnica, škleńčerska industrija a wudobywanje brunicy postarachu so wo spěšne wuwiće. Město so rozšěri, ličba wobydlerjow postupi wot 2 300 w lěće 1850 na 6 000 w lěće 1910.
Na kóncu Druheje swětoweje wójnu wuwołachu město na twjerdźiznu. Přez nastajnje wobtřělenje přez artileriju a swojowólne zapalerstwo bu 40 procentow města zničene. W tym času zličichu w měsće 7 000 wobydlerjow.
W 50tych lětach 20. lětstotka připowědźichu so wulke změny. Wojerowski wokrjes přirjadowa so wuhlowemu a energijowemu wobwodej Choćebuz. W juniju lěta 1955 wobzamkny ministerska rada NDR natwar kombinata Čorna Pumpa. W tutym wulkozawodźe měješe so přichodnje brunicowe bohatstwo Łužicy předźěłać na energiju za kraj. Zawod bě hłowny dodawar płuna za wuchod Němskeje. Za to trěbne dźěłowe mocy mějachu so koncentrować a zasydlić w nowonastawacym měsće. Wojerecy buchu dobreho wobchadneho zwiska, čisteho powětra a za twar města optimalnych wuměnjenjow dla wuzwolene.
Za spočatku bě za město planowane 38 000 wobydlerjow, kotrež dožiwichu dnja 31. awgusta 1955 połoženje zakładneho kamjenja, runočasnje z prěnim zarywom za kombinat. Po prěnim rozšěrjenju na kromje městačka započa so w juniju 1957 natwar dospołnje noweho města při Čornym Halštrowje. Předwidźane běchu sydom bydlenskich kompleksow a nowe měšćanske srjedźišćo. Wot srjedź 60tych lět bě jasne, zo měješe město porno prěnim prognozam wo wjele wjac wobydlerjow přiwzać. Bydlachu-li w lěće 1960 hišće 24 549 wobydlerjow w měsće, bě to w lěće 1963
34 095 a 1968 hižo 53 472. Najwyšu ličbu wobydlerjow docpě město w lěće 1981 z nimale 72 000 ludźimi. Hač do kónca 80tych lět nastachu dźesać bydlenskich kompleksow a nowe měšćanske srjedźišćo.
Naprašowanje kulowateho blida w lěće 1990 bu zakład za rozsud, město Wojerecy Swobodnemu krajej Sakska přirjadować. W přichodnych lětach dožiwi region wokoło Wojerec hobersku strukturnu změnu. Z pozhubjenjom wšo postajowaceje
monoindustrije – hórnistwo a energijowe hospodarstwo – wudachu so za Łužicu markantne změny. W cyłym regionje zhubi so na 100 000 do 150 000 dźěłowych městnow we wšitkich wobłukach hospodarstwa. Jenož zdźěla so wone narunachu. To bě přičina wulkeje bjezdźěłnosće a zawiny wulke wotpućowanje wobydlerjow (46 % wobydlerjow wopušći region). W lěće 1999 zahaji so we Wojerecach, wosebje w Nowym měsće, wysokodomy pomjeńšić a wottorhać.
Hač do lěta 1995 běchu Wojerecy wokrjesne město wokrjesa Wojerecy, po rozpušćenju wokrjesa 1. januara 1996 dósta město status bjezwokrjesneho města.
Měšćanski teritorij rozšěri so ze zagmejnowanjom wjeskow Brětnja/Michałki (1. junija 1993), Hórnikecy (1. januara 1994), Čorny Chołmc (1. januara 1996), Ćisk (1. januara 1996) a Němcy (1. julija 1998). Najebać toho spadny ličba wobydlerjow dale.
Wot 1. awgusta 2008 přisłušeja Wojerecy po zarjadniskej a funkcionalnej reformje Swobodneho kraja Sakskeje k wokrjesej Budyšin, ze statusom wulkeho wokrjesneho města.
Měšćanski wopon
Wopon města kaž tež najstarši znaty měšćanski pječat z pismom “INSINGNIA CIVIVM IN HOIERSCHWERDA“ wotmoluje tři duby, kotrež prawdźepodobnje na knjejstwo knjeza z Duba spominaja a so na njeho poćahuja.
Knjez z Duba spožči 19. decembra 1423 Wojerecam měšćanske prawo. Měšćenjo přewzachu znamjo knjeza z Duba, dubowe hałzy, do měšćanskeho wopona.
Legenda praji, zo bě w lěće 1003 čěski hońtwjer z mjenom Howoran swojemu knjezej wójwodźe Jaroměrej z Čěskeje, žiwjenje wuchował a jako dźak za to powyši jeho na wyšeho hajnika a – z dowolnosću kejžora Hendricha II. – z woponom, kotryž dubowe hałzy z pjeć sukami, so křižujo w slěbornym polu pokazuja. Mytowaše jeho dale z wićežnym kubłom, na kotrymž Howoran pozdźiše Wojerecy załoži.