Serbja we Wojerecach
Wopytowarjo, kotřiž su prěni raz we Wojerecach, dźiwaja so husto přez dwurěčne znački na dróhach a zjawnych twarjenjach: “Hoyerswerda a Wojerecy” je na měšćanskich taflach napisane. “Bürgerzentrum Braugasse 1” je na jednej stronje popisane, na druhej, na wiki přichilenej stronje pak “Wobydlerski centrum Piwarska hasa 1”.
“Je to pólsce?” so potom husto prašeja. Ale hač k hranicy je 50 kilometrow. Prawa wotmołwa je: Je to serbski – Wojerecy słušeja do serbskeho sydlenskeho ruma. Tu so serbsce a němsce rěči/ huba čumpa. Kaž w Sakskej, tak je tež w Braniborskej žiwa narodna mjeńšina Serbow, zapadosłowjanskeho luda. Ale na namołwu “Praj raz něšto serbsce!”, wjetšina Wojerowčanow mjelči.
Při tym pak ma tež tuta kónčina serbske stawizny. W času ćahanja ludow w 6. lětstotku zasydlichu so słowjanske kmjeny w kónčinje mjez Solawu a Nysu. Jako “Surbi” -potajkim Serbja- pomjenowachu so spočatnje jenož kmjeny mjez Solawu a Modłeju (a zapadnje Łobja). Hakle w běhu srjedźowěka a zažneho nowowěka sta so pomjenowanje “Serbja” tež z pomjenowanjom słowjanskich kmjenow we Łužicy, Łužičanow a Milčanow.
932 podćisny Heinrich I. Milčanow a Łužičanow. Sydom lět pozdźišo zamordowa Gero třiceći słowjanskich wjerchow. Samostatny stat njezamó so wutworić. Dźensa we Łužicy bydlacy Serbja su potomnicy słowjanskich kmjenow.
W 15. lětstotku bě třećina wobydlerstwa w Hornjej Łužicy serbska. Třiceći lětna wójna, Šleska a Sydomlětna wójna deciměrowachu wobydlerstwo, tak zo žiwjachu 1800 hišće něhdźe 250.000 Serbow w Němskej. Dźewjeć dźesaćiny z nich běchu protestanća, jedna dźesaćina katolska. Wokoło 1850 nastachu kubłanske a burske towarstwa. Serbske spěwne swjedźenje šěrjachu bohatu serbsku kulturu. Wuměłcy a basnicy přimachu so gratu, nasta młodoserbske hibanje:
Handrij Zejler (1804 – 1872)
Korla Awgust Kocor (1822 – 1904)
Jan Arnošt Smoler (1816 – 1884).
1854 wupućowachu Serbja do Ameriki. Hišće dźensa sydla jich potomnicy w Texasu.
1912 załoži so we Wojerecach Domowina, Zwjazk Łužiskich Serbow, jako třěšny zwjazk 31 serbskich towarstwow. Přez pokročowace hórnistwo we Łužicy zhubi so rjad serbskich wsow, a z nimi serbska wjesna kultura.
Serbja maja swoju žiwu rěč a kulturu, při čimž je hornjoserbšćina, kotraž rěči so wokoło Wojerec a Budyšina bliša čěšćinje, delnjoserbšćina wokoło Choćebuza pak pólšćinje.
We Wojerecach so hižo, hladajo na stawizniski pozadk, bjez dźiwa we swójbach a wšědny dźeń njeserbuje. W katolskim kóncu Serbow mjez Kulowom a Budyšinom pak so hišće wšědnje serbsce rěči, starše žony noša hišće narodnu drastu. Młódša generacija zdrasći sebi ju k swjedźenjam, tu swjedźensku.
Serbja a Němcy žiwja tu mjeztym runohódnje. W Sakskej a Braniborskej je škit serbskeje rěče a kultury kruće we wustawomaj zapisane. To pokaza, zo staj sej wobaj zwjazkowej krajej wosebitosće žiweho kulturneho herbstwa wědomaj. We Łužicy bydla po poslednim ličenju hišće 60.000 maćernorěčnych Serbow. Z tutych někak 20.000 we Delnjej Łužicy a 40.000 we Hornjej, mjez Kamjencom, Budyšinom, Běłej Wodu a Wojerecami.
W někotrych šulach w sakskej Hornjej a braniborskej Delnjej Łužicy so serbšćina podawa. Na wšitkich sakskich zakładnych šulach ma so zakładna wěda wo stawiznach a kulturje Serbow wučić. We Wojerecach so serbska rěč a kultura wosebje w zakładnej šuli při worjole “Handrij Zejler” sposrědkuje. W pěstowarnjach našich wjesnych dźělow Ćisk, Brětnja-Michałki, Čorny Chołmc a Němcy so serbska rěč a kultura w formje Witaj-Projekta poskićuje. Witaj-Projekt měri so na wuknjenje rěče z pomocu hrow.
Město Wojerecy ma, kaž tež druhe komuny serbskeho sydlenskeho ruma, wustawki za spěchowanje serbskeje rěče a kultury. Społnomócnjena za serbske naležnosće a serbska přirada podpěrujetej město aktiwnje při prócowanjach wo serbskosć.
Wašnja a tradicije Serbow wobohaćeja kulturu Łužicy. Wosebje jutry přińdu tysacy turistow do našeho regiona, zo bychu křižerjow dožiwili. Jutry njedźelu podadźa so katolscy mužojo w cylindru a fraku na konju z jedneje wosady do susodneje, zo bychu powěsć wo zrowastanjenju wozjewili. Hižo w 15. lětstotku jěchaše procesion mjez Kulowom a Wojerecami. Wot reformacije 1541 dojěcha sebi procesion z Kulowa do Ralbic. W tutymaj wosadomaj mamy wjac hač 400 křižerjow, kotrež so na procesion hotuja. Mjez nimi tež křižerjo z Wojerowskich Němcow, kotrež su přewažnje katolske. Křižerski procesion ze serbskimi -we Kulowje tež němskimi- kěrlušemi a modlitwami, pyšene konje a hordźi křižerjo je jónkrótnosć jutrow we Serbach. We a wokoło Wojerec pěstuja so tež druhe nałožki, kaž ptači kwas, 25. januara, abo debjenje jejkow.
Ale tež moderne zarjadnišća skruća serbske sebjewědomje. W serbskim rozhłosu mdr a rbb kaž tež w telewiziji ma serbšćina krute městno. Wšědnje wuchadźeja Serbske nowiny. Němsko-serbske ludowe dźiwadło a serbski ludowy ansambl w Budyšinje wobohaćeja poskitki na kulturnym polu.
Nakładnistwo Domowina w Budyšinje njewudawa jenož wědomostne knihi, ale mjez druhim tež beletristiku w hornjo- a delnjoserbšćinje.
Němsko-Serbske ludowe dźiwadło Budyšin